اعضای جامعه بین المللی -مساله جانشینی کشورها
مساله شناسایی کشورها
تعریف شناسایی
- شناسایی روش و تشریفاتی است که بطور سنتی از قرن 18 به بعد در روابط بین الملل رایج گردیده و یکی از نهادهای اساسی در حقوق بین الملل به شمار می رود. موسسه حقوق بین الملل در اجلاسیه بروکسل مورخ 1936 شناسایی را این گونه تعریف کرده است :
- «شناسایی عملی است که به موجب آن دولت های قدیمی وجود یک جامعه سیاسی جدید و مستقل را که قادر به رعایت حقوق بین الملل باشد در سرزمین معینی تایید و تصدیق می کند و در نتیجه اراده خود را مبنی بر شناسایی آن به عنوان عضو جامعه بین الملل اعلام می دارند.»
ماهیت شناسایی[1]
در پاسخ به این پرسش که آیا شناسایی به کشور جدید شخصیت بین المللی می دهد یا نه و اینکه آیا کشور جدید قبلا از چنین شخصیتی برخوردار بوده و شناسایی فقط موید آن است؟ در این رابطه دو نظر وجود دارد:1-نظریه تاسیسی؛2-نظریه اعلامی.
- نظریه تأسیسی (ایجادی): بعضی از حقوقدانان مانند انزیلوتی، اپنهایم و تری پل که از پیروان مکتب ارادی هستند، معتقدند همانطور که مبنای قواعد حقوق اعم از داخلی و یا بین المللی اراده موافق کشور یا کشورها ست، همان گونه هم اراده موافق کشورها ست که به جامعه سیاسی جدید موجودیت و شخصیت بین المللی می بخشد. جامعه بین المللی قرن 19 تحت تاثیر اروپا دارای این نقیصه بود که شرط عضویت دولت های غیر اروپایی در جوامع بین المللی تایید دولت های اروپایی بود همچنانکه حکومت های انقلابی از عضویت محروم بودند. این نظریه دارای چند ایراد است :
- آنچه تاریخ و جامعه شناسی در خصوص به وجود آمدن کشورها به ما می آموزد، مغایر با این نظریه است، زیرا ایجاد کشور نتیجه اجتماع شرایط سیاسی، جغرافیایی، تاریخی، اجتماعی و آماری ناشی از جنبش های بشردوستانه، فتوحات یا نزاع های طبقاتی است. بنابر این به هیچ وجه نمی توان موجودیت آن را با رفتار ارادی کشورهای دیگر مرتبط دانست.
- با قبول نظریه تاسیسی کشور جدیدی که هنوز مورد شناسایی قرار نگرفته، نمی تواند از هیچ گونه حمایت بین المللی برخوردار شود و در نتیجه می توان قلمرو آنرا چون سرزمین بدون صا حب تصرف نمود. در مقابل کشور جدید نیز می تواند از مقررات بین المللی پیروی نکند و مسؤلیتی نیز نخواهد داشت .زیرا طبق این نظریه کشور ،شناخته نشده است تا عدم اجرای مقررات بین المللی برایش مسؤلیت ایجاد کند.
- چنانچه کشور جدید توسط برخی از کشورها مورد شناسایی قرار گیرد، فقط از نظر کشورهای مذبور عضو جامعه بین المللی شناخته می شود.
- نظریه اعلامی: طبق این تئوری دولت یک پدیده اجتماعی- تاریخی است نه مولود قواعد حقوقی. بنابراین، به محض اجتماع عناصر تشکیل دهنده آن یعنی جمعیت، سرزمین، حکومت و حاکمیت ،دولت ایجاد خواهد شد. شناسایی که یک قاعده حقوقی است جزء عناصر سازنده دولت محسوب نمی شود بلکه صرفاً به منزله اعلام ورود کشور جدید به صحنه بین المللی از سوی سایر کشورهاست. همچنین شناسایی می تواند سر آغاز برقراری روابط دیپلماتیک و انعقاد معاهدات بین المللی با کشور یاد شده باشد. از طرفداران این نظریه می توان« ژرژسل، کاواره و پیلو» را نام برد. موسسه حقوق بین الملل نیز در سال 1936 نظریه اعلامی را پذیرفته است. امروزه نیز نحوه رفتار کشورها و مقررات بین المللی کاملا منطبق با نظریه مذکور است.
- زمان شناسایی
ماهیت شناسایی حکم می کند که شناسایی پس از ایجاد و تاسیس دولت صورت گیرد، زیرا این عمل در واقع تایید کننده نهادی است که قبلا به وجود آمده است. اما امروزه گاهی ممکن است عمل شناسایی با تأخیر انجام شود. برای مثال، حکومت پاکستان تا سال 1974 از شناسایی کشور بنگلادش خود داری کرد. گاهی ممکن است اقدام به شناسایی «زود رس» باشد مانند شناسایی کشور الجزایر از طرف برخی از کشورها قبل از استقلال.
- آزادی عمل در شناسایی و محدودیت های آن
- موسسه حقوق بین الملل با صراحت در قطعنامه مورخ 1936 شناسایی را عمل آزادانه اعلام می دارد. این آزادی بدان معنا است که بطور کلی نه تکلیف و تعهد حقوقی نسبت به شناسایی و نه وظیفه ای در مورد عدم شناسایی وجود دارد. امروزه دولت ها از شناسایی به عنوان یک ابزار سیاسی استفاده می کنند. از باب مثال کشور آلمان شرقی و یا چین کمونیست تا مدتی بیش از دو دهه مورد شناسایی قرار نگرفتند.
- محدودیت های عمل شناسایی
- هرچند کشورها در امر شناسایی از آزادی عمل برخوردارند اما محدودیت های نیز دراین زمینه وجود دارند که کشورها باید مورد توجه قرار دهند:
- غیر قانونی بودن شناسایی نارس: در یک جنگ داخلی قبل از آنکه شورشیان کنترل یک سرزمین را به دست بگیرند، اگر از سوی کشورها مورد شناسایی قرار گیرد، این اقدام از سوی حکومت در حال جنگ با شورشیان غیر دوستانه تلقی خواهد شد.
- منع شناسایی دولت های ایجاد شده توسط زور یا تجاوز: در سال 1931 ژاپن با حمله به خاک چین و تصرف منچوری، دولت دست نشانده ای را بنام «دولت مانچوکو»ایجاد و آن را به عنوان حکومت مستقل اعلام کرد. «استیمسون» وزیر خارجه وقت آمریکاه اعلام کرد که دولت متبوع او وضعیتی را که به وسیله تجاوز و زور به وجود آمده است به رسمیت نخواهد شناخت. یک سال بعد در 11 مارس 1933 جامعه ملل قطعنامه ای را تصویب کرد که در آن گفته شده بود:«کشورهای عضو جامعه ملل موظف اند هرگونه وضعیت، معاهده یا توافقی را که ممکن است بر خلاف میثاق جامعه ملل یا پیمان پاریس[2]1928که بیانگر اصل منع توسل به زور است، خود داری نمایند». در فاصله دو جنگ جهانی این نظریه توسط تعدادی از کشورها رعایت گردید از قبیل عدم شناسایی مانچوکو، اتیوپی و چکسلواکی. در سال 1970 نیز مجمع عمومی سازمان ملل متحد اعلام کرد که یکی از اصول اساسی حقوق بین الملل این است که تملک اراضی با توسل به زور یا تهدید غیر قانونی بوده و نباید مورد شناسایی قرار گیرد.
- منع شناسایی بخاطر تحریم: شورای امنیت سازمان ملل می تواند به عنوان اعمال تحریم، از کشورهای عضو بخواهد که از شناسایی یک دولت یا حکومت خودداری کند.
انواع شناسایی
- شناسایی دوژوره (قانونی): این شناسایی زمانی صورت می گیرد که دولت شناسایی کننده وضعیت مورد شناسایی را از هر جهت قانونی دانسته و واجد شرایط دولت بودن می داند. شناسایی دوروژه قطعی، غیر قابل لغو، کامل و تمام است و کلیه آثار شناسایی را به بار می آورد. تنها راه عملی بی اثر کردن شناسایی دوروژه قطع روابط دیپلماتیک و کنسولی با کشور یا دولت شناسایی شده از سوی کشور شناسایی کننده است.
- شناسایی دو فاکتو (عملی): این شناسایی در مورد دولت یا حکومت های که شرایط قانونی آنها مورد تردید است انجام می شود. این شناسایی موقت و قابل لغو است و آثار محدودی را به بار می آورد. از جمله انعقاد موافقت نامه های موقت و اعزام نمایندگان دیپلماتیک فوق العاده. این نوع شناسایی ممکن است پس از مدتی بر اثر تغییر اوضاع و احوال یا تحت شرایط دیگر، از سوی کشور شناسایی کننده لغو گردد. مثلاً دولت فرانسه هرچند در گذشته حکومت فنلاند را به رسمیت شناخته بود اما بعداً در اکتبر 1918 لغو آن را اعلام نمود. گاهی نیز ممکن است شناسایی دوفاکتو به شناسایی دوروژه تبدیل گردد.به عنوان مثال امریکا و انگلستان ابتدا اسرائیل را به صورت دوفاکتو به رسمیت شناختند اما بعداً آنرا به شناسایی دوروژه تبدیل کردند.
چگونگی شناسایی
- شناسایی یا صریح است یا ضمنی و هریک یا فردی است یا جمعی
- شناسایی صریح یا ضمنی:
بطور کلی امروزه تفکیک بین شناسایی دوروژه و دوفاکتو تا حدی زیادی از میان رفته است. چنانچه شناسایی بطور صریح صورت گیرد به معنای شناسایی دوروژه تلقی می گردد و در صورتی که بطور تلویحی باشد، بستگی به قصد دولت شناسایی کننده خواهد داشت. روابط صریح معمولاً از طریق صدور بیانیه ای اعلام می گردد و شناسایی تلویحی یا ضمنی از طریق برقراری روابط سیاسی، مبادله نمایندگان سیاسی و عقد قرارداد های جامع صورت می گیرد. هریک از شناسایی صریح و یا ضمنی بصورت فردی یا جمعی صورت می گیرد.
- شناسایی صریح فردی :
شناسایی کشور جدید به طور صریح و علنی از سوی هر یک از کشورها، ضمن تنظیم یک سند رسمی.مانند معاهده خاص ،اعلامیه یا یادداشت دیپلماتیک .
- شناسایی صریح جمعی:
شناسایی کشور جدید به گونه علنی از جانب تعدادی از کشورها، به طور دسته جمعی یا چند جانبه، ضمن تنظیم یک سند رسمی.مثل معاهده چند جانبه یا اعلامیه چند جانبه
- شناسایی ضمنی فردی :
شناسایی کشور جدید به صورت ضمنی از سوی هر یک از کشورها، ضمن برقراری روابط دیپلماتیک و یا انعقاد معاهدات بین المللی یا مکاتبات دیپلماتیک.
- شناسایی ضمنی جمعی :
شناسایی ضمنی کشور جدید توسط عده ای از کشورها به اشکال گوناگون مانند الحاق به یک معاهده بین المللی یا پذیرش عضویت در یک اتحادیه یا سازمان بین المللی یا شرکت در یک کنفرانس یا کنگره بین المللی.
آثار شناسایی
هرچند شناسایی عمل سیاسی است ولی دارای برخی آثار حقوقی است.
- شناسایی عطف به ماسبق می گردد و شامل اعمال و قوانین کشور مورد شناسایی از بدو تأسیس می گردد.
- شناسایی سبب می شود که قوانین و مقررات و اعمال اداری یک کشور، در کشور شناسنده قانوناً بتواند مورد استناد قرار گیرد.
- دولت شناخته شده به عنوان مقام حاکمه، از صلاحیت محاکم داخلی کشور شناسنده مبرّا می باشد.
- دولت شناخته شده می تواند از اجرای احکام دادگاه های کشور شناسنده ادعای مصونیّت نماید.
- شناسایی سبب می شود که دولت شناخته شده بتواند در محاکم دولت شناسنده به نام خود طرح دعوی کند.
- دولت شناخته شده حق دارد اموال خود در دولت شناسنده را مطالبه و مسترد دارد.
شناسایی حکومت
- هنگامی که کشور جدیدی تشکیل می گردد، شناسایی آن کشور متضمن شناسایی حکومت آن نیز هست . در غیر این صورت، یعنی چنانچه کشورها مدت زمان طولانی وجود داشته باشند، ولی شکل حکومت آنها، بر اثر انقلاب یا کودتا و یا هر موجب دیگر تغییر یابد، موضوع شناسایی حکومت جدید مورد بحث قرار می گیرد.
نظریه های عدم شناسایی حکومت
- نظریه عدم شناسایی استیمسون
در سال 1931 ژاپن با حمله به خاک چین و تصرف منچوری، دولت دست نشانده ای را بنام «دولت مانچوکو» ایجاد و آن را به عنوان حکومت مستقل اعلام کرد. «استیمسون» وزیر خارجه وقت آمریکا اعلام کرد که دولت متبوع او وضعیتی را که به وسیله تجاوز و زور به وجود آمده است به رسمیت نخواهد شناخت.
- نظریه مشروعیت توبار
توبار،وزیرامور خارجه اکوادور در مورد شناسایی حکومت های جدید نظری را ابراز نموده که به دکترین مشر وعیت معروف است این دکترین زمینه ساز اصلی انعقاد معاهده ای میان پنج کشور امریکای مرکزی «کاستاریکا، گواتمالا، هندوراس، نیکاراگوئه و السالوادور »در٢٠ دسامبر ١٩٢٠ گردید. براساس این معاهده، کشورهای مذکور متعهد شدند تا چنانچه در آینده براثر انقلا ب یا کودتا، حکومت جدیدی در این کشورهای روی کار آید، از شناسایی آن خود داری ورزند. امروزه نظریه بتانکور جای نظریه توبار را گرفته است که بنابر آن، «کشورها باید از شناسایی حکومت هایی که از راه اعمال زور تشکیل می شوند، خودداری کنند».
- نظریه استرادا
استرادا، وزیر امور خارجه مکزیک، در ٢٧ سپتامبر ١٩٣٠ از جانب کشور متبوع خویش درباره شناسایی حکومت های انقلابی سالهای ١٩٣٠ و ١٩٣١« آرژانتین، برزیل، پرو، شیلی، بولیوی و پاناما» طی بیانیه رسمی چنین اظهار داشت:«مکزیک معتقد به اعطای شناسایی نیست و این را عملی توهین آمیز می داند که به حاکمیت ملل دیگر لطمه وارد می آورد؛ عملی که در واقع ارزیابی امور داخلی کشوها از سوی حکومت های دیگر است.» این بیانیه به صورت دکترین یا «نظریه استرادا» معروف گشت.
