وضعیت حقوقی بیگانگان

وضع بیگانگان

منظور از بررسی وضع بیگانگان چیست؟

هدف بررسی حقوق و تکالیفی است که شخص در خارج از کشور متبوع خود دارا می باشد. به عبارتی می خواهیم بدانیم که بیگانگان در یک کشور از چه حقوقی متمتع می شوند و در قبال آن چه تکالیفی بر عهده دارند .

بیگانه به چه کسی اطلاق می شود؟

تعریف بیگانه  : به هر شخص حقیقی یا حقوقی گفته می شود که تابعیت ایران را نداشته باشد. 

بنابر این تعریف ، طبق قانون ایران ،دو دسته از اشخاص ، بیگانه محسوب می شوند :

1-اشخاصی که تابعیت کشور دیگری غیر از ایران را دارند.

2-اشخاصی که بدون تابعیت هستند.

اصول و مبانی حقوق بیگانگان

1	اصل رعایت حداقل حقوق برای بیگانگان ( که جزء مقتضیات حقوق بین الملل عمومی است.).
2	اصل رفتار متقابل
3	اصل تضمین حقوق پیش بینی شده در قوانین داخلی برای اتباع بیگانه

اصل رعایت حداقل حقوق برای بیگانگان

هیچ دولتی الزامی مبنی بر پذیرش بیگانگان در خاک خود ندارد ولی در صورتی که دولتی با میل خود ،بیگانه ای را در کشور خود پذیرفت ؛ملزم است به موجب حقوق بین الملل عمومی ، حداقل حقوقی را برای وی به رسمیت بشناسد. به موجب اصول و قواعد حقوق بین الملل عمومی ،دولت ها موظف هستند حداقل حقوقی را برای بیگانگان در داخل کشورشان به رسمیت بشناسند. حداقل حقوق یک امر نسبی است که با توجه به میزان تمدن و پیشرفت یک جامعه، متغیر است

دولت ها متعهدند که حداقل حقوق زیر را برای بیگانگان در داخل کشورشان به رسمیت بشناسند[1]:

1	اعطای آن نوع از حقوق خصوصی که برای ادامه حیات فردی لازم است.؛
2	احترام به حقوق مکتسبه ای که بیگانگان بر طبق قوانین موضوعه کشور خود تحصیل نموده اند.؛
3	شناسایی حقوقی که لازمه احترام به شخصیت انسانی است همانند آزادی مسکن و آزادی رفت و آمد؛
4	حق مراجعه به محاکم قضایی؛
5	حمایت از بیگانگان در مقابل اعمالی که موجب زیان مالی و جانی آنها می شود.

دیدگاه های مطرح درباره رعایت حداقل حقوق برای بیگانگان

1	طرز تفکر اخلاقی و فلسفی:طرفداران این مکتب فکری معتقدند :بیگانگان در داخل هر کشور از همان حقوقی که اتباع داخلی از آن برخوردارند بهره مند خواهند شد. سوآرز از طرفداران این دیدگاه است.
2	طرز تفکر سیاسی:طرفداران این مشرب فکری معتقدند که هر دولتی در اعمال حداقل حقوق برای بیگانگان باید مصالح اساسی کشور خود را در نظر بگیرد.اینان معتقدند هرگاه حقوق بیگانگان از حداقل حقوق تجاوز نماید امتیازی محسوب می شود که دولت مرکزی به بیگانه می دهد. با این طرز تفکر اینان بر جنبه ملیت خواهی تاکید دارند.

اصل رفتار متقابل چیست ؟

این است که برخورداری بیگانه از حقوق معینی در قلمرو یک دولت منوط به آن است که در قلمرو دولت متبوع او نیز برای اتباع آن دولت همان حقوق به رسمیت شناخته شود.

نکته اول : هیچ دولتی مکلف نیست که حقوقی را که دولت دیگر برای اتباع او می شناسد او نیز برای اتباع آن کشور در خاک خود بشناسد . بنابراین اصل رفتار متقابل به خودی خود ، موجد حق نمی باشد.(از لحاظ منشاء حق)

نکته دوم:رفتار متقابل می تواند شرط وجود یک حق باشد یعنی هر دولتی می تواند معین کند که داشتن حقی برای بیگانگان مشروط به آن است که اتباع آن دولت در کشور متبوع آن بیگانه از همان حقوق برخوردار باشند.(از لحاظ شرط وجود یک حق)

انواع رفتار متقابل

1	رفتار متقابل سیاسی:به موجب انعقاد یک معاهده سیاسی ، بیگانگان فقط از حقوقی برخوردار خواهند شد که در آن معاهده سیاسی بیان گردیده است. به این نوع رفتار متقابل ، رفتار متقابل قراردادی هم گفته می شود.
2	رفتار متقابل قانونی:بیگانگان از حقوقی برخوردار خواهند شد که در قوانین و مقررات قانون دولت متبوعه بیگانه بیان گردیده است.به این نوع رفتار متقابل ، رفتار متقابل قانونگذاری هم می گویند.
3	رفتار متقابل قضایی:اتباع دولتی در کشور دیگر عملاً از همان حقوق اتباع دولت دیگر استفاده می کنند. این حقوق همان چیزهایی است که به موجب عرف و عادت یا رویه قضایی و اداری به وجود آمده است. به این نوع رفتار متقابل ، رفتار متقابل عملی هم گفته اند.

اصل تضمین حقوق پیش بینی شده در قوانین داخلی برای اتباع بیگانه

در قوانین داخلی کشورها به این امر اشاره و تضمین شده است . قوانین و مقررات ایران نیز به این موضوع صراحت دارد. در ذیل برخی از قوانین ذکر می گردد:

1	قانون اساسی : اصول 22-32-33-34-42-46-80-81-82-139
2	ماده (7)قانون مدنی : اتباع خارجه مقیم در خاک ایران، از حیث مسائل مربوطه به احوال شخصیه و اهلیت خود و همچنین از حیث حقوق ارثیه، در حدود معاهدات، مطیع ‌قوانین ‌و مقررات دولت متبوع خود خواهند بود؛
3	ماده(961) قانون مدنی: جز در موارد ذیل اتباع خارجه نیز از حقوق مدنی متمتع خواهند بود: ۱- در مورد حقوقی که قانون آن را صراحتاً منحصر به اتباع ایران نموده و یا آن را صراحتاً از اتباع خارجه سلب کرده است؛ ۲- در مورد حقوق مربوط به احوال شخصی که قانون دولت متبوع تبعه خارجه آن را قبول نکرده است؛ ۳- در مورد حقوق مخصوصه که صرفاً از نقطه نظر جامعه‌ی ایرانی ایجاد شده باشد؛
4	ماده (144) تا (148) آیین دادرسی مدنی ؛
5	قانون راجع به استملاک اموال غیر منقول توسط اتباع خارجه ؛
6	قانون راجع به ترکه اتباع خارجه ؛
7	قانون جلب و حمایت از سرمایه گذاری خارجی .

 

 

 

وضع اشخاص بیگانه در حقوق ایران

1-وضع اشخاص حقیقی بیگانه در ایران

2-وضع اشخاص حقوقی بیگانه در ایران

وضعیت اشخاص حقیقی با سه نوع حقوق در ارتباط است :

1-حقوق عمومی سیاسی

2-حقوق عمومی غیر سیاسی

3-حقوق خصوصی

حقوق عمومی سیاسی چیست ؟

حقوقی است که به موجب آن شخص دارنده حق می تواند در حاکمیت ملی خود شرکت کند.

نکته1 : در ایران تنها کسانی از این حقوق بهره مند می گردند که تابعیت ایران را داشته باشند بنابراین حقوق مذکور تنها به اتباع داخله اختصاص داشته و کلیه اتباع خارجه از آن محروم می باشند.

نکنه2 : دلیل محرومیت بیگانگان آن است که چون این حقوق با حاکمیت یک کشور ارتباط تنگاتنگی دارد لذا بهره مندی بیگانگان از چنین حقوقی باعث دخالت آنها در امور سیاسی داخلی کشور مقیم خواهد شد.

طبق قوانین ایران ، بیگانگان از حقوق عمومی-سیاسی زیر محرومند:

1	مشاغل سیاسی انتخابی و یا دولتی : طبق قوانین ایران از جمله شرایط لازم برای انتخاب کنندگان و انتخاب شوندگان مشاغل سیاسی ، داشتن تابعیت ایران است.همچنین نمی توانند متصدی مشاغل دولتی و قضایی شوند.
2	مشاغل عمومی انتخابی غیر دولتی: مانند عضویت در سندیکاه ها و هیات منصفه و مجامع عمومی.
3	مشاغل وابسته به مشاغل دولتی:مانند وکالت،سردفتری اسناد رسمی،دفتریاری،مترجمی رسمی و کارشناسان رسمی دادگستری.

 طبق قوانین ایران ، بیگانگان از انجام چه تکالیفی محرومند ؟

1	خدمت نظام وظیفه ؛
2	مالیات هایی که جنبه غیر معمول دارد.(مثل مالیات بر درآمدهای زمان جنگ، پرداخت قرضه های اجباری و مالیات هایی  که اتباع داخله در ازای معافیت از انجام خدمت نظام وظیفه می پردازند.

 حقوق عمومی غیر سیاسی چیست ؟

طبق حقوق اساسی ایران ، به همان آزادی ها و برابری هایی گفته می شود که برای اشخاص در نظر گرفته شده است. معمولا هدف از وضع آن ،احترام به شخصیت انسانی و کرامت نوع بشر است. 

مهم ترین حقوق عمومی غیر سیاسی که بیگانگان در ایران از آن بهره مند می باشند عبارتند از :

1	حق ورود، عبور، توقف، اقامت و خروج اتباع بیگانه؛
2	حق اشتغال به هرگونه حرفه و صنعت و تجارت؛
3	حق مراجعه به محاکم ایران؛
4	احترام به منزل و مسکن ؛
5	حمایت از جان و مال اتباع بیگانه.

 

 

رویه بین المللی درباره حق ورود، عبور، توقف، اقامت و خروج اتباع بیگانه

بر خلاف دو نظریه آزادی مطلق قبول بیگانگان[2] و محدودیت قبول بیگانگان[3] ، رویه بین المللی ، این حق را برای دولت ها محفوظ می داند و معتقد است دولت ها حق دارند ورود و اقامت بیگانگان را محدود نموده و آنرا تحت مقررات و شرایط خاص قرار دهند.

قوانین ایران[4] در باره حق ورود، عبور، توقف، اقامت و خروج اتباع بیگانه چه می گوید؟

1	ورودبیگانه: طبق قوانین ایران ،ورود بیگانگان به ایران پس از طی تشریفاتی آزاد است.بیگانگان لازم است برای ورود به خاک ایران از مامورین صلاحیتدار ایرانی کسب اجازه نمایند. این اجازه (ویزا –روادید) نامیده می شود.که توسط مامورین دولت ایران در خارجه صادر می شود. گذرنامه چیست؟ سندی است که از طرف مامورین صلاحیتدار دولت مذکور در این قانون ، برای مسافرت اتباع ایران به خارج و یا اقامت در خارج و یا مسافرت از خارج به ایران داده می شود.(ماده یک قانون گذرنامه مصوب 1351) انواع گذرنامه : 1-گذرنامه سیاسی ؛2-گذرنامه خدمت(فردی-جمعی)؛3-گذرنامه عادی(فردی-جمعی)
2	عبور بیگانگان(ترانزیت) : طبق مجوزی صورت می گیرد که مقامات دولتی ایران به شخص خارجی ، اعطاء می نمایند . نکته: بیگانه باید در هنگام عبور مطابق همان اجازه نامه رفتار نمایند. نکته:مدت ترانزیت در صورت اقتضاء توسط مقامات دولت در خارج یا داخل ایران تمدید می شود.
3	اقامت موقت: هنگامی که بیگانه ای برای گردش ،تحصیل یا هر کار موقت دیگری به ایران بیاید و قصد اقامت دائم در ایران نداشته باشد در این صورت ، اقامت بیگانه ، موقت محسوب می گردد. شرایط اقامت موقت : 1-ظرف مدت (8)روز بعد از ورود به ایران به نیروی انتظامی محل اقامت خود مراجعه نماید؛ 2-نام خود را در آن محل ثبت نماید؛ 3-گواهینامه ای مبنی بر معرفی خود کسب نماید. بیگانه در صورت عدم رعایت موارد فوق در صورتی که مشمول مجازات سخت تری نباشد برای وی مجازات نقدی تعیین خواهد شد.
4	اقامت دائم: تعریف : طبق ماده (4)قانون 1310منظور از اقامت دائم این است که شخص خارجی در خاک ایران برای خود اقامتگاه قانونی اختیارکند. شرایط اقامت دائم : به دو صورت است : 1-همان شرایط اقامت موقت اعمال شود؛2-قبل از ورود به خاک ایران ،توسط نمایندگان صلاحیتدار ایران در خارج تحصیل شود. نکته: جواز اقامت دائم هر سه سال یکبار تجدید می شود.
5	خروج: امری ارادی است به موجب ماده (10) قانون ورود و اقامت اتباع بیگانه مصوب 1310 ،اجازه خروج بیگانه از طرف نیروی انتظامی محل اقامت دائم یا موقت داده می شود. بر اساس لایحه اصلاحی آن« بیگانگانی که به ایران وارد می شوند و مدت توقف آنها از (90) روز تجاوز ننماید احتیاج به روادید خروج ندارند لیکن موظفند برای خروج از ایران ،اعلامیه خروج را تکمیل و به مامورین گمرکی در مبادی خروجی ایران تسلیم نمایند».
6	اخراج:امری اجباری است. طبق اصول حقوق بین الملل عمومی ، اخراج بیگانگان جز در صورت جنگ و قطع روابط سیاسی به صورت فردی صورت می پذیرد. دلایل اخراج بیگانه : 1-در صورتی که بیگانه بر خلاف مقررات قانون ورود و اقامت اتباع بیگانه مصوب 1310 رفتار نماید؛ 2-در صورتی که مطابق مواد3و4قانون مزبور ،اجازه عبور یا توقف وی ملغی شود. نکته : هیات وزیران می تواند بنا به مصالح عمومی یا ملاحظات بهداشتی ،ورود ،اقامت،خروج و یا عبور بیگانگان را با تصمیمات زیر محدود و مشروط کند: 1-جلوگیری از کلیه یا قسمتی از مراودات سرحدی؛ 2-منع اقامت موقتی یا دائمی در برخی مناطق یا عبور از برخی مناطق ایران؛ 3-کسانی که از سوی دولت متبوع خود با موافقت دولت ایران برای ایفای ماموریت های معین به ایران می آیند.

حق اشتغال به هرگونه حرفه و صنعت و تجارت

حق اشتغال در زمره حقوق عمومی غیر سیاسی است.طبق قوانین ایران ، بیگانگان می توانند به هرگونه حرفه و صنعت، اشتغال ورزند اما نمی توانند موارد زیر را انجام دهند:

1-آنچه قانوناً منحصر به اتباع داخلی است؛

2-آنچه در انحصار دولت است؛

3-آنچه مشمول امتیاز اعطایی از طرف دولت به اشخاص است.

شرایط اشتغال به کار بیگانه طبق ماده 120قانون کار ایران عبارتند از :

1-روادید با حق کار مشخص داشته باشند؛

2-مطابق قوانین و آیین نامه های مربوطه ، پروانه کار دریافت کرده باشند.

حق مراجعه به محاکم ایران

بیگانگان همانند اتباع ایران ، حق مراجعه به محاکم ایران را دارند.در این خصوص سه فرض قابل تصور است :

1	بیگانه ، مدعی و ایرانی ، مدعی علیه باشد:در این فرض « اتباع دولت های خارجی چه خواهان اصلی باشند یا به عنوان ثالث وارد دعوی گردند بنا به درخواست طرفین دعوی برای تادیه خسارتی که ممکن است بابت هزینه دادرسی و حق الوکاله به آن محکوم گردند باید تامین مناسب بسپارند .درخواست اخذ تامین فقط از خوانده تبعه ایران و تا پایان جلسه اول دادرسی پذیرفته می شود.»(ماده «144» ق.آ.د.م.)
2	ایرانی مدعی و بیگانه ، مدعی علیه باشد:در این صورت بیگانه که مدعی علیه است نمی تواند از مدعی ایرانی ،تقاضای اخذ تامین نماید.
3	مدعی و مدعی علیه هر دو بیگانه باشند:یکی از حقوق مسلم بیگانگان در ایران حق رجوع به محاکم و ترافع قضایی است لذا آنها می توانند در دعاوی خود با یکدیگر به محاکم ایرانی رجوع نمایند.
نکته1:اموال غیر منقول واقع در ایران از هر نظر تابع قانون ایران می باشد. نکته 2:از آنجا که قواعد مربوط به صلاحیت محاکم از امور مربوط به نظم عمومی است لذا قواعد آن باید طبق قانون ایران تعیین شود. نکته 3:در مسائل کیفری ،بیگانگان از هر نظر(شکلی و ماهوی) تابع قانون ایران هستند.

 

حقوق خصوصی

اصل کلی این است که بیگانگان در ایران از کلیه حقوق مدنی متمتع می شوند مگر در مواردی که قانون استثنا کرده باشد.

منظور از حقوق خصوصی همان حق شخصی است مانند مالکیت و حق دینی .

جز در موارد ذیل اتباع خارجه از حقوق مدنی متمتع خواهند بود.طبق ماده (961) قانون مدنی موارد استثنای بیگانگان از بهره مندی حقوق خصوصی عبارتند از :

۱- در مورد حقوقی که قانون آن را صراحتاً منحصر به اتباع ایران نموده و یا آن را صراحتاً از اتباع خارجه سلب کرده است؛
۲- در مورد حقوق مربوط به احوال شخصی که قانون دولت متبوع تبعه خارجه آن را قبول نکرده است؛
۳- در مورد حقوق مخصوصه که صرفاً از نقطه نظر جامعه‌ی ایرانی ایجاد شده باشد.

بیگانگان از چه نوع حقوق خصوصی در ایران بهره مند هستند؟

مطابق ماده(970)ق.م. «مأمورین سیاسی یا قونسولی دول خارجه در ایران وقتی می‌توانند به اجرای عقد نکاح مبادرت نمایند که طرفین عقد هر دو تبعه‌ی دولت متبوع آن‌ها بوده و قوانین دولت مزبور نیز این اجازه را به آن‌ها داده باشد. در هر حال نکاح باید در دفاتر سجل احوال ثبت شود».بنابراین به موجب قوانین ایران ،این حق ،صراحتاً به اتباع خارجه داده شده که بتوانند به وسیله مامورین سیاسی و کنسولی کشور خود به عقد نکاح مبادرت ورزند.

بیگانگان به موجب قوانین ملی با شرط رفتار متقابل سیاسی ، از چه نوع حقوق خصوصی بهره مندند؟ 

طبق ماده (7)ق.م. « اتباع خارجه مقیم در خاک ایران، از حیث مسائل مربوطه به احوال شخصیه و اهلیت خود و همچنین از حیث حقوق ارثیه، در حدود معاهدات، مطیع ‌قوانین ‌و مقررات دولت متبوع خود خواهند بود».                                                               ذکر عبارت « در حدود معاهدات » به موجب قانونگذاری جلد دوم ق.م. با تطبیق مواد(962)و(963) و(967) نسخ ضمنی شده است.

استثنائات اصل اعمال قانون ملی در احوال شخصیه

اینکه استثنائات اصل اعمال قانون ملی در احوال شخصیه بیگانگان چیست؟در تمام نظام های حقوقی در موارد زیر از اعمال قانون ملی خودداری نموده ، قانون مقر دادگاه به موقع اجرا گذاشته می شود.

1-نظم عمومی

2-احاله

3-نسب

4-اهلیت

5-اشخاص بدون تابعیت

6-اختلاف تابعیت در روابط شخصی و خانوادگی

بیگانگان به موجب قوانین ملی با شرط رفتار متقابل قانونی (عملی) از چه نوع حقوق خصوصی برخوردارند؟

در این مورد می توان از مزایای قانون ثبت علائم و اختراعات مصوب( 1310) نام برد.

بیگانگان به موجب معاهدات از چه نوع حقوق خصوصی بهره مندند؟

بیگانگان ،حق مالکیت بر اموال غیر منقول را دارند.

وضع اشخاص حقوقی بیگانه در ایران

تعریف شخص حقوقی: عبارت است از اجتماع افراد یا منفعتی از منافع عمومی که قوانین موضوعه آنرا به منظور امکان فعالیت و پیشرفت در حکم شخص طبیعی دانسته ،موضوع حق و طرف تکلیف قرار داده است.

 

انواع اشخاص حقوقی

1

اشخاص حقوقی حقوق عمومی:اشخاصی که مربوط به نهاد حاکمیت بوده موضوع فعالیت آنها حقوق عمومی است .اشخاص حقوقی مانند دولت ،شهرداری،وازتخانه،موسسات انتفاعی دولتی،شورای شهر،دانشگاه و...به محض ایجاد توسط قانونگذار ،بدون احتیاج به ثبت در اداره ی ثبت شرکت ها دارای شخصیت حقوقی می شوند.

2

اشخاص حقوقی حقوق خصوصی:موضوع فعالیت شخص حقوقی فقط گستره حقوق خصوصی دو یا چند نفر برای رسیدن به هدف معین می باشد.که به دو دسته تقسیم می شوند : 1-انجمن ها 2-شرکت ها (شرکت مدنی –شرکت تجاری) تعریف انجمن: اشخاص حقوقی حقوق خصوصی  با مقاصد غیر تجاری هستند که ممکن است موسسین آن مانند شرکت های تجاری، قصد انتفاع نیز داشته باشند مانند انجمن های علمی، ادبی  . از چه زمانی انجمن ها دارای شخصیت حقوقی می گردند؟ از تاریخ ثبت در دفتر مخصوص اداره ثبت شرکت ها و موسسات غیر تجاری دارای شخصیت حقوقی می گردند. تعریف شرکت : اشخاص حقوقی حقوق خصوصی هستند که هدف آنها جلب منافع مادی و تقسیم آن بین اعضاء است. انواع شرکت : 1-شرکت مدنی : اجتماع حقوق مالکین متعدد در شیء واحد به نحو اشاعه می باشد.شرکت مدنی فاقد شخصیت حقوقی بوده ،تقسیم منافع بر اساس شرایط تعیین شده بین شرکا صورت می پذیرد. 2-شرکت تجاری: منظور از شرکت تجاری این است که دو یا چند نفر ،مال یا امتیاز یا هنر خود را با قصد انتفاع در امور تجاری بکار انداخته ،سود حاصله را بین خود تقسیم نمایند. شرکت های تجاری در چه صورت دارای شخصیت حقوقی می شوند؟ چنانچه مطابق قانون تجارت و سایر قواعد موضوعه ،تاسیس شوند ؛ دارای شخصیت حقوقی می باشند. انواع شرکت های تجاری :1-شرکت سهامی؛2-شرکت با مسئولیت محدود؛3-شرکت تضامنی؛4-شرکت مختلط غیر سهامی؛ 5-شرکت مختلط سهامی؛6-شرکت نسبی؛7-شرکت تعاونی تولیدمصرف؛8-شرکت تعاونی مسکن.

شناسایی[5] انواع اشخاص حقوقی

1

شناسایی اشخاص حقوقی حقوق عمومی: معمولا ًشناسایی یک دولت ،متضمن شناسایی اشخاص حقوقی وابسته به آن نیز می باشد.

2

شناسایی اشخاص حقوقی حقوق خصوصی:در این خصوص دو دیدگاه وجود دارد:  1-سیستم وجود فرضی: طبق طرفداران این نظریه ، وجود اشخاص حقوقی ابداعی است که توسط قانونگذار برای تسهیل فعالیت های آنها صورت گرفته ؛لذا موجوداتی فرضی و تصنعی هستند که شناسایی خود به خود و قهری آنها در خارج از قلمرو اصلی آنها متصور نیست و دولت ها در پذیرش یا عدم پذیرش شخصیت حقوقی آنها کاملاً مختار می باشند. 2-سیستم وجود واقعی : طرفداران این نظریه معتقدند که اشخاص حقوقی ساخته قانونگذار نبوده بلکه دارای وجود واقعی هستند که تنها مورد شناسایی قانونگذار واقع شده اند لذا از آنجا که دارای وجود واقعی هستند دولت های بیگانه مکلفند اشخاص حقوقی که در خارج از قلمرو آنها ایجاد شده اند را مورد شناسایی قرار دهند. نتیجه : مشکل اصلی هریک از دو سیستم مذکور این است که آنها نتوانسته اند بین مرحله ایجاد حق و مرحله نفوذ و تاثیر بین المللی حق قائل به تفکیک شوند . اگر این مراحل از یکدیگر تفکیک گردد دیگر مانعی بر سر راه شناسایی آثار بین المللی شخصیت حقوقی وجود نخواهد داشت. شناسایی اشخاص حقوق خصوصی در ایران : شناسایی انجمن ها در ایران بلامانع است ؛اما فقط می توانند در حدود اهداف خود به فعالیت پرداخته از حقوق خصوصی متمتع شوند.در خصوص شناسایی شرکت ها نیز همین که شرکتی در کشور اصلی خود دارای شخصیت حقوقی باشد و در ایران هم به ثبت برسد آن شرکت در ایران می تواند به فعالیت بپردازد هر چند که در عمل ،شناسایی شرکت های خارجی در ایران بوسیله معاهدات انجام می شود. نکته1: اشخاص حقوقی خارجی همانند اشخاص حقیقی بیگانه از حقوق عمومی سیاسی محروم می باشند. نکته 2: از لحاظ حقوق عمومی غیر سیاسی ، شرکت های خارجی بعد از ثبت در ایران از طریق شعبه یا نمایندگی ،حق ابراز فعلیت دارند مشروط بر اینکه در کشور خود مطابق قوانین و مقررات به وجود آمده باشند  و در اداره ثبت شرکت ها به ثبت رسیده باشند.همچنین این نوع شرکت ها حق داشتن محل شرکت و داشتن دفاتر و اوراق حسابداری  و حق ترافع قضایی دارند. نکته3: بطور کلی اشخاص حقوقی بیگانه در ایران از همان حقوق خصوصی که اشخاص حقیقی بیگانه در ایران برخوردارند بهره مند خواهند شد مگر اینکه این حقوق با طبیعت آنها مخالف باشد مثل حق ابوت ،حق بنوت، حق قیمومت و ارث.

اقامتگاه و تابعیت اشخاص حقوقی در ایران

اشخاص حقوقی ،تابعیت مملکتی را دارند که اقامتگاه آنها در آن مملکت می باشد .(ماده 591ق.ت.)

اقامتگاه شخص حقوقی ، محلی است که اداره شخص حقوقی در آنجاست.(ماده 590ق.ت.)

اقامتگاه اشخاص ،مرکز عملیات آنهاست .(ماده 1002 ق.م.)

نتیجه : بین قانون تجارت و قانون مدنی ایران وحدت موضوعی وجود ندارد  زیرا با توجه به ماده اول قانون ثبت شرکت ها قانون تجارت ناظر بر اقامتگاه اداری و قانون مدنی ناظر بر اقامتگاه مدنی است. به عبارت دیگر ،قانون ایران ،تابعیت شرکت های تجاری را همان اقامتگاه اداری یا مرکز اصلی می داند.به موجب این ماده ،ملاک اصلی برای تعیین تابعیت شرکت،مرکز اصلی آن است نه مرکز عملیات شرکت ،از طرفی از قانون ثبت شرکت ها استنباط می شود که  قانونگذار مرکز اصلی و اقامتگاه را یکی دانسته زیرا تابعیت شرکت ها با اقامتگاه آنها مرتبط است. بنابراین برای تعیین تابعیت شرکت های تجاری در ایران با توجه به قانون تجارت و قانون ثبت شرکت ها سه فرض قابل تصوراست:

1-چنانچه شرکتی درایران تشکیل شده و مرکز اصلی آن هم در ایران باشد بدون تردید این شرکت ایرانی است.

2-چنانچه شرکتی در ایران تشکیل شود ولی مرکز اصلی آن در ایران نباشد این شرکت خارجی محسوب شده تابعیت کشوری را دارد که مرکز اصلی آن در آنجاست.

3-چنانچه شرکتی در ایران تشکیل نشده اما مرکز اصلی آن در ایران باشد ؛این شرکت از نظر قانون ثبت شرکت ها ،خارجی است اما از دیدگاه قانون تجارت ،ایرانی است .راه حل این تعارض چیست؟ راه حل این است که چون قانون تجارت ،بعد از قانون ثبت به تصویب رسیده است در این مورد اختصاصاً قانون تجارت ناسخ قانون ثبت شرکت ها خواهد بود. بنابراین چنین می توان نتیجه گرفت که این شرکت ایرانی محسوب می شود.

 

 

---

[1] -وردروسWerdrossاز حقوقدانان اتریشی این اصول پنجگانه را بیان نموده است.

[2] -طرفداران این طرز تفکر معتقدند : هر کس باید بتواند به هر کجا که دلش می خواهد برود بدون آنکه مانعی برایش وجود داشته باشد مگر آنکه دولت ها واقعاً احساس خطر کنند. (ویتوریای اسپانیایی)

[3] -این گروه معتقدند که دولت ها کاملاً آزادند که قواعدی را در خصوص ورود ، اقامت و خروج بیگانگان در کشورشان وضع کنند.

[4] -قانون ورود و اقامت اتباع خارجه مصوب (1310) و قانون گذرنامه مصوب(1351) شرایط ورود و خروج تبعه خارجی را بیان نموده است.

[5] -موسسه حقوق بین الملل  در اجلاس برگسل1936 موضوع شناسایی را  چنین تعریف کرد :«شناسایی عملی است که به موجب آن کشورها وجود یک جامعه سیاسی جدید و مستثل را که قادر به رعایت حقوق بین الملل است در سرزمین معینی تصدیق و تایید می کنند در نتیجه اراده خود را دایر بر شناسایی آن به عنوان عضو جامعه بین المللی اعلام می دارند.» این تعریف شناسایی مربوط به حقوق بین الملل عمومی در حقوق بین الملل خصوصی نمی گنجد.